Ngày 10/4/2021 vừa qua kỷ niệm 50 năm sự kiện "Ngoại giao Bóng bàn" làm thay đổi mối quan hệ Mỹ - Trung nổi tiếng thế giới. Nửa thế kỷ đã trôi qua, song ông Zhang Xielin vẫn còn nhớ như in cảnh một tay vợt Bóng bàn tóc xù người Mỹ bước lên xe buýt chở tuyển Trung Quốc như thế nào, để tạo nên cuộc gặp gỡ tình cờ làm xoay chuyển mối quan hệ đang "đóng băng" giữa hai cường quốc.

Đó là lúc đang diễn ra giải Vô địch thế giới tại Nagoya (Nhật). Sự thật là tay vợt Mỹ Glenn Cowan đã nhảy nhầm xe, nên lên xe chở Zhang Xielin và đồng đội. Sự nhầm lẫn đó đã tạo nên khoảnh khắc khó xử, vì lúc ấy, quan hệ ngoại giao giữa Mỹ với Trung Quốc đang căng thẳng.

Nay 80 tuổi, ông Zhang Xielin nhớ lại: "Ở trên xe buýt, chúng tôi đang chuyện trò vui vẻ. Thế rồi tất cả bỗng im bặt khi nhận thấy một người Mỹ leo lên xe buýt."

Tay vợt 3 lần VĐTG Zhuang Zedong đã tiến đến và phá vỡ sự lúng túng bằng cách tặng cho Cowan một bức tranh thêu lụa như món quà lưu niệm từ Trung Quốc. 

Tất cả đều không biết đó chính là thời điểm đột phá để bắt đầu bình thường hóa mối quan hệ Mỹ - Trung mà sau này thường được gọi là "Ngoại giao Bóng bàn".

Nhà vô địch đánh đôi thế giới Zhang Xielin - sau này làm HLV đội tuyển Bóng bàn Trung Quốc - hồi tưởng: "Zhuang hiểu rằng người Mỹ và chính phủ Mỹ không giống nhau, nên chúng tôi cần đối xử tốt với người Mỹ, vì vậy anh ấy đã chủ động bắt chuyện với Glenn."

Các phóng viên ảnh đã chụp được cảnh Zhuang và Cowan 19 tuổi đang bắt tay và mỉm cười. “Tờ báo phát hành vào ngày hôm sau cho rằng chuyện này dự báo Mỹ và Trung Quốc sắp thiết lập mối quan hệ." - Zhang cho biết.

Vài ngày sau, cụ thể là 10/4/1971, tuyển Bóng bàn Mỹ trở thành những người Mỹ đầu tiên đặt chân đến Trung Quốc sau gần 1/4 thế kỷ do được mời đấu giao hữu tại nước này. 

Kế đến vào tháng 2/1972, Tổng thống Mỹ Richard Nixon có chuyến thăm Trung Quốc, rồi một đội tuyển Bóng bàn Trung Quốc được mời sang Mỹ. 

Đến năm 1979, hai nước thiết lập mối quan hệ chính thức.

Trong chuyến đi mang tính lịch sử của tuyển Mỹ, Yao Zhenxu đấu với Cowan - tay vợt tóc xù này qua đời năm 2004.

Yao còn nhớ rõ ông thắng 21-12, 21-14 và cho biết Cowan đã cám ơn ông vì "một trận đấu nghiêm túc".

Bởi lẽ, đội Mỹ thua Trung Quốc khá nhiều, nên trong tình huống đó thì thông thường, các chủ nhà chọn cách cho khách thắng lại để gỡ thể hiện nhằm biểu hiện thiện chí và tinh thần thượng võ.

Nay 74 tuổi, Yao nói rằng chỉ sau đó ông mới nhận ra rằng mình đã đóng một vai trò trong lịch sử: "Do có "Ngoại giao Bóng bàn", chúng tôi đã thay đổi trật tự thế giới. Người dân Trung Quốc và Mỹ bắt đầu giao lưu thân thiết."

Hôm thứ Bảy 10/4/2021 vừa qua, Yao cùng Zhang đã đến Thượng Hải để kỷ niệm 50 năm ngày "Ngoại giao Bóng bàn". Chính quyền thành phố đã tổ chức sự kiện bằng những bài phát biểu và các trận đấu giao hữu giữa các tay vợt nghiệp dư.

Phải chăng người Trung Quốc đang kỳ vọng thông qua việc nhắc lại sự kiện "Ngoại giao Bóng bàn" từ nửa thế kỷ trước, họ lần nữa hóa giải thần kỳ mối quan hệ đang căng thẳng giữa Bắc Kinh với Washington?