Có rất nhiều câu chuyện tưởng tượng về hoạt động của nghành công nghiệp bóng đá, đặc biệt khi nói đến vấn đề tài chính.

Tình trạng này xảy ra phần lớn là do sự thiếu minh bạch, chủ yếu liên quan đến phí chuyển nhượng và tiền lương, và nó hoàn toàn trái ngược Giải bóng rổ chuyên nghiệp Mỹ (NBA) và Giải bóng đá (kiểu Mỹ) chuyên nghiệp Mỹ (NFL). Hai giải đấu của xứ Cờ hoa luôn công khai giá trị người chơi và tất cả giao dịch luôn được nhìn qua lăng kính sẽ ảnh hưởng thế nào đến mức lương trần của đội.

Với việc hầu hết các CLB bóng đá thuộc sở hữu cá nhân và không bị ràng buộc bởi tiêu chuẩn báo cáo công khai, phần lớn các thông tin về giá trị cầu thủ và lương mà NHM nhận được đều từ truyền thông.

Nhưng tại sao giá trị cầu thủ lại quan trọng? Hiểu được cách các CLB tính toán chi phí giá trị cầu thủ giúp người ngoài cuộc hiểu phần nào họ định giá giá trị thực sự của các cầu thủ như thế nào, cũng như việc tiền được chi tiêu ra sao, cầu thủ nào mang đến giá trị tốt, cầu thủ nào không.

Theo truyền thống, để đưa tin về khía cạnh tài chính của một thương vụ chuyển nhượng, một phóng viên đầu tiên phải tìm kiếm nguồn là những nhân vật liên quan đến cuộc giao dịch. Chỉ điều kiện cần đó đồng nghĩa rằng hơn 99% những tin bài về tài chính bóng đá này sẽ giống như bị bịt mắt và nghe sao biết vậy. Đối với một vài phóng viên xây dựng được nguồn tốt, con số họ nhận được sẽ dao động phụ thuộc vào những gì nguồn tin cung cấp.

Nếu một phóng viên cố gắng xác minh bằng được phí chuyển nhượng, một nguồn từ CLB mua có thể chỉ trích ra và cung cấp khoản phí ban đầu, trong khi nguồn từ CLB bán có thể cung cấp khoản phí bao gồm các điều khoản thưởng dựa vào phong độ (không phân biệt các điều khoản phụ sẽ được kích hoạt như thế nào).

Tương tự như vậy, khi cố gắng khai thác lương của cầu thủ, một nguồn CLB nhiều khả năng chỉ cung cấp mức lương cơ bản, trong khi tay đại diện anh ta có thể cho biết cả tiền bản quyền hình ảnh và thưởng.

Đương nhiên, những con số này nhiều khả năng thay đổi lung tung phụ thuộc vào nguồn cung cấp, và phóng viên chỉ có thể đưa lên báo những gì họ được cho biết. Điều này lý giải tại sao NHM thường xuyên đọc các con số mâu thuẫn trên mặt báo về một thương vụ, đặc biệt ở các thương vụ một cầu thủ gia nhập một đội bóng Premier League từ các giải châu Âu khác.

Các phóng viên chuyên theo CLB bán sẽ gần như đưa thông tin mà họ nhận được CLB đó, hoặc từ tay đại diện cầu thủ, còn các phóng viên tại Anh đương nhiên có nhiều liên hệ hơn tại các CLB Premier League; và nó có thể dẫn đến sự chênh lệch về chi tiết con số.

Bởi vậy, bất chấp ý định tích cực của các phóng viên khi cố gắng đưa ra ánh sáng mảng quan trọng của bóng đá là tài chính, thì đối với NHM, nghành công nghiệp không khói đẻ ra tiền này hoạt động ra sao vẫn chỉ trong đám mây mù.

Và một số thông tin dưới đây hy vọng sẽ giúp NHM có cái nhìn rõ hơn, chính xác hơn xung quanh thị trường chuyển nhượng.

Doanh thu bán áo đấu không đủ trả phí chuyển nhượng một siêu sao

Không một CLB nào từng trực tiếp thu lại phí chuyển nhượng một cầu thủ bằng doanh thu bán áo đấu. Adidas, Nike, Puma và các nhà cung cấp trang phục khác thu về 85-90% doanh thu áo đấu và đây là nguyên tắc chung.

Dù vậy vẫn có một vài trường hợp ngoại lệ. Như Bayern, vốn được Adidas sở hữu một phần, có thể được chia doanh thu cao hơn một chút. Nhưng xin nhắc lại, đây chỉ là số rất ít trường hợp ngoại lệ nguyên tắc chung.

Một ví dụ, Man Utd có thỏa thuận tài trợ kéo dài 10 năm với Adidas trị giá 750 triệu bảng - một trong những hợp đồng tài trợ áo đấu lớn nhất thế giới bóng đá. Lý do chính Adidas đang trả Man Utd 75 triệu bảng mỗi năm không đơn giản chỉ để xuất hiện logo bé tẹo trên trang phục đội bóng này và dùng thương hiệu Man Utd cho các mục đích tiếp thị.

Dĩ nhiên, việc bắt tay với một trong những CLB bóng đá có thương hiệu phủ toàn cầu sẽ giúp Adidas giành được thị phần tại các thị trường mới nổi và tiếp tục củng cố sự hiện diện ở các thị trường hiện tại. Nhưng đối với các nhà cung cấp, thỏa thuận tài trợ trang phục là giấy phép cho các hợp đồng giao dịch khác, và đối với Adidas đấy mới là giá trị thực sự.

Các CLB bóng đá về bản chất… là các CLB bóng đá. Họ chỉ làm những việc liên quan đến bóng đá. Họ không có cơ sở hạ tầng cần thiết để sản xuất và phân phối hàng triệu bộ trang phục. Rất nhiều CLB thậm chí không thể xử lý nổi việc điều hành hoạt động bán hàng trên mạng, kiểm soát các khâu mà họ liên kết với bên thứ 3.

Nếu ai thấy nghi ngờ những thông tin trên, chỉ cần nhớ lại Adidas công bố thỏa thuận tài trợ hồi tháng 7/2014. CEO Adidas Herbert Hainer mừng rỡ chia sẻ cái bắt tay với đội chủ sân Old Trafford “đánh dấu một mốc quan trọng đối với chúng tôi khi nó sẽ mang đến những thương vụ tiềm năng. Chúng tôi kỳ vọng tổng doanh thu sẽ đạt 1,5 tỷ bảng trong thời gian chúng tôi hợp tác”.

Gần đây, một loạt đầu báo đăng tải thông tin Man Utd đã thu về 75 triệu bảng tiền bán áo đấu Zlatan Ibrahimovic, số tiền vượt rất, rất xa mức lương họ trả cho tiền đạo này. Thông tin này đơn giản là nhảm nhí. Trên thực tế, Man Utd thậm chí không được 10-15% phí nhượng quyền tiêu chuẩn nghành công nghiệp. Vì 75 triệu bảng trả trước hàng năm đã vô cùng lớn. Phí nhượng quyền của Man Utd chỉ được trả khi có một số lượng cụ thể trang phục được bán ra.

Khoảng 3 triệu trang phục Man Utd được tiêu thụ mùa giải trước. Đặt giả thiết Ibrahimovic giúp số áo đấu CLB bán ra thêm 300 nghìn bộ. Tăng 10% là phép chiếu rất tích cực, đặc biệt nếu biết ngôi sao người Thụy Điển là “người của Nike” và không được phép một mình tham gia vào các hoạt động quảng bá cho Adidas, ngoại trừ anh ta xuất hiện với ít nhất 2 cầu thủ Man Utd và các hoạt động sinh hoạt cá nhân không hàm ý nhận diện thương hiệu cho hãng sản xuất dụng cụ thể thao danh tiếng của Đức.

Giả định Man Utd sẽ nhận được phí nhượng quyền sau khi 3 triệu bộ trang phục được bán, và CLB sẽ nhận 15% phí nhượng quyền ở mỗi trang phục bán ra sau đó. Giả sử mỗi áo đấu có giá 70 bảng, như vậy 300 nghìn áo đấu sẽ thu về 21 triệu bảng và chỉ hơn 3 triệu bảng được cắt cho Man Utd.

Vì vậy, kịch bản hợp lý nhất là doanh thu của Man Utd sẽ tăng 3 triệu bảng và không có chuyện một mình Ibrahimovic giúp Quỷ đỏ kiếm thêm 75 triệu bảng.

Máy Fax không làm đình trệ các thương vụ chuyển nhượng

Tất cả các CLB phải chỉ định nhân viên đảm nhận nhiệm vụ quản lý Hệ thống chuyển nhượng quốc tế của FIFA (Transfer Matching System - TMS), chịu trách nhiệm đảm bảo các thương vụ chuyển nhượng được xử lý chính xác.

Trách nhiệm đào tạo các nhà quản lý TMS thuộc về FIFA nhưng trên thực tế, việc đào tạo thường diễn ra trong nội bộ tại cấp độ CLB, và các CLB lớn thường xuyên có một số nhân viên được đào tạo làm các nhà quản lý TMS.

TMS của FIFA dễ dàng chấp nhận trình độ đào tạo và kinh nghiệm vênh nhau khá nhiều giữa các quốc gia, các CLB với CLB. Do vậy, khi một CLB có kỹ năng đào tạo dưới mức tiêu chuẩn hay chọn sai nhân viên đảm nhận vai trò quản lý TMS thì rắc rối có thể xảy ra. Và nhiều khả năng đây là nguyên nhân khiến thương vụ De Gea rời Man Utd gia nhập Real Madrid đổ bể trong ngày cuối cùng của kỳ chuyển nhượng Hè năm ngoái.

Chi tiêu ròng không quan trọng như nhiều NHM nghĩ

Bất chấp những gì các CĐV có thể đã nghe nói, “chi tiêu ròng” hoàn toàn không liên quan đến việc các CLB lớn thực hiện các vụ chuyển nhượng thế nào, và không phải điều gì đó khiến họ nâng lên đặt xuống khi tính toán các chi phí cho cầu thủ.

Tiếp tục ví dụ là Man Utd: Họ chiêu mộ Henrikh Mkhitaryan từ Dortmund với giá 35 triệu bảng. Tiền vệ người Armenia được tin nhận mức lương khoảng 180.000 bảng mỗi tuần cho bản hợp đồng có hiệu lực 4 năm.

Trên thực tế, những CLB vốn không coi dòng tiền là vấn đề như Man Utd thường trả toàn bộ phí chuyển nhượng ngay, hoặc một vài đợt trong thời gian ngắn (không lâu hơn 12 tháng). Phương thức chi trả này giúp họ giảm tổng chi phí của thương vụ, và hầu hết bên bán mong muốn sớm nhận được hết tiền, thay vì nhận rải rác trong 2 đến 3 năm.

Tuy nhiên, trên sổ sách - và đây là cách các CLB thực sự tính toán chi phí cho cầu thủ - Man Utd, giống như tất cả các đội bóng tại 8 giải VĐQG hàng đầu châu Âu, sẽ ghi phí chuyển nhượng là 8,75 triệu bảng, số tiền được chia từ 35 triệu bảng cho 4 năm trong hợp đồng của Mkhitaryan chứ không phải 35 triệu bảng.

Đây là cách tính phổ thông được gọi là khấu hao cầu thủ, phân bổ chi phí của cầu thủ trong suốt thời gian phục vụ CLB trên hợp đồng làm giảm đáng kể giá trị ghi trong bảng cân đối kế toán, và là nền tảng cho các CLB tính toán chi phí cho cầu thủ. Thay vì ghi vào sổ sách toàn bộ phí chuyển nhượng khi hoàn tất, CLB sẽ chia với số năm trong hợp đồng cầu thủ.

Đương nhiên, tiền lương cũng phải gộp vào trong tính toán chi phí cầu thủ và nếu bao gồm phí đại diện, tiền chi trả bản quyền hình ảnh là lý tưởng nhất. Nhưng để mọi thứ đơn giản và dễ hiểu, bài viết sẽ chỉ tập trung vào 2 chi phí lớn: Khấu hao và tiền lương.

Với chi phí 8,75 triệu bảng mỗi năm trong khấu hao của Mkhitaryan và 9,36 triệu bảng tiền lương (180 nghìn bảng nhân với 52 tuần), tổng chi phí của Man Utd cho cựu cầu thủ Dortmund mỗi năm chỉ hơn 18,1 triệu bảng. Đây là con số đội chủ sân Old Trafford nhìn vào để xem xét vấn đề chi phí cho các cầu thủ, không chỉ phí chuyển nhượng bán và mua.

So sánh thương vụ Mkhitaryan với thương vụ một CLB Premier League khác cũng chiêu mộ cầu thủ từ Bundesliga: Arsenal đã chi 30 triệu bảng để đưa Granit Xhaka từ Monchengladbach.

Xhaka ký hợp đồng 5 năm và được cho là kiếm khoảng 125.000 bảng mỗi tuần tại sân Emirates. Phí chuyển nhượng sẽ chia cho 5 năm, ra số tiền 6 triệu bảng mỗi năm. Cộng cả tiền lương của Xhaka, chi phí Arsenal bỏ ra cho cầu thủ này một năm là 12 triệu bảng.

Trong khi phí chuyển nhượng của Mkhitaryan và Xhaka tương đương nhau, thì Mkhitaryan đang tiêu tốn của Man Utd nhiều hơn 50% chi phí  Arsenal đang bỏ ra cho Xhaka trên cơ sở hàng năm.

Để minh họa rõ hơn lý do tại sao chi tiêu ròng không gợi ý bất kỳ về việc các CLB tiến hành các thương vụ chuyển nhượng như thế nào, hãy nhìn vào thương vụ Man Utd sở hữu Zlatan Ibrahimovic theo dạng chuyển nhượng tự do. Trong khi “chi tiêu ròng” ở bản hợp đồng này là con số 0, thì sự xuất hiện của tiền đạo người Thụy Điển đồng nghĩa chi phí cho cầu thủ của Man Utd năm nay tăng 10 triệu bảng.

Nếu đây chỉ là những giao dịch của Man Utd và Arsenal thực hiện trong kỳ chuyển nhượng Hè này, “chi tiêu ròng” của họ sẽ tương đương nhau (35 và 30 triệu bảng). Tuy nhiên, sau khi áp dụng các nguyên tắc giao dịch và kế toán mà mỗi CLB sử dụng, sẽ thấy Arsenal thêm 12 triệu bảng cho tổng chi phí cầu thủ mùa này, trong khi Man Utd thêm hơn 28 triệu bảng. Thay vì sự khác biệt nhỏ, ít hơn 20% trong chi tiêu thực tế (hiển thị ở chi tiêu ròng) thì khác biệt thực tế là hơn 200%.

Các CLB không có ngân sách chuyển nhượng

Nếu ai đó nói “CLB lớn X” có “số tiền Y” để mua sắm thì có khả năng họ đang nói thông tin không đúng sự thật. Câu hỏi khó cho người này là yêu cầu họ cho biết làm cách nào biết được con số đó.

Như đã đề cập ở trên, chi phí cầu thủ được tính toán đến nhiều hơn là phí chuyển nhượng. Trừ khi con số được đặt lên bàn đàm phán đã rõ ràng bao gồm tiền lương, và lý tưởng là ít nhất một cái gật đầu về phí cho người đại diện và tiền bản quyền hình ảnh, còn không nó không phản ánh được nguồn lực sẵn có của CLB trong việc tăng cường đội hình.

Không chỉ cầu thủ phải nhờ tới người đại diện

Các CLB thường xuyên dùng đại diện để giúp đỡ tìm kiếm khách hàng, ở đây là đối tác mua cầu thủ và giảm bớt chi phí cho các cầu thủ họ muốn bán.

Bộ đôi Kia Joorabchian và Giuliano Bertolucci là những ví dụ điển hình của các tay đại diện làm việc trên danh nghĩa CLB. Họ giúp Chelsea và Tottenham bán Ramires và Paulinho cho các CLB Trung Quốc năm ngoái. Man Utd cũng nhờ người đại diện bán Robin van Persie và Nani cho Fenerbahce.

Đáng chú ý, Joorabchian và Bertolucci cũng là đại diện của Ramires và Paulinho, và Man Utd thuê đại diện của Van Persie để giao dịch với Fenerbahce.

Trong trường hợp CLB yêu cầu đại diện cầu thủ cũng đại diện cho họ, tay đại diện luôn cần đảm bảo cho cầu thủ của họ hiểu được các xung đột tự nhiên về quyền lợi, khuyên các cầu thủ tìm kiếm tư vấn độc lập, và được sự chấp thuận bằng văn bản của cầu thủ.

Khi tay đại diện của cầu thủ đóng vai trò thay mặt CLB, thì trách nhiệm chi trả cho đại diện là của CLB, không phải cầu thủ.

Bản quyền hình ảnh giá trị hơn nhiều người nghĩ

Hiếm khi nào được đặt lên bàn đàm phán về chuyển nhượng và tiền lương (trường hợp ngoại lệ là khi Chelsea vẫn giữ thương hiệu tên Jose Mourinho dù đã sa thải HLV người Bồ Đào Nha hay khi Lionel Messi đang bị xét xử tội gian lận thuế), thỏa thuận bản quyền hình ảnh giữa công ty nắm giữ bản quyền hình ảnh cầu thủ và CLB mới của anh ta bao gồm một phần đáng kể tiền bồi thường của cầu thủ và tổng chi phí CLB.

Thỏa thuận bản quyền hình ảnh có thể trở nên phức tạp và, phụ thuộc vào bên CLB nào đang ngồi trên bàn đàm phán là nguồn của phóng viên săn tin, không được đưa vào thông tin mà phóng viên nhận được khi họ hỏi cầu thủ kiếm được bao nhiêu trên thỏa thuận mới.

Ví dụ, một cầu thủ có thể đang hưởng lương 85.000 bảng mỗi tuần nhưng, sau khi tính cả tiền chi trả bản quyền hình ảnh, anh ta có thể kiếm khoảng 100.000 bảng/tuần (thông thường nó rơi vào khoảng 20% lợi nhuận ròng CLB có được từ sự xuất hiện và các hoạt động quảng bá gián tiếp của cầu thủ này).

Tiền thưởng cho thành công của đội bóng và cá nhân, cũng như phí “bôi trơn” cho đại diện cũng có thể tăng đáng kể chi phí của CLB trong việc quan tâm muốn chiêu mộ một cầu thủ.